Het geslacht Vitis, dat deel uitmaakt van de Vitaceae-familie, vertegenwoordigt een rijke verscheidenheid aan plantensoorten die alom bekend zijn om hun fruit - druiven. De Vitaceae-familie omvat ook andere bekende leden zoals de Boston Ivy (Parthenocissus tricuspidata) en de Virginia Creeper (P. quinquefolia). Het geslacht Vitis, dat voornamelijk voorkomt in tropische tot subtropische gebieden, omvat misschien wel meer dan duizend soorten, ondergebracht in zo'n 15 tot 16 geslachten. Dit artikel geeft een uitgebreide beschrijving van het geslacht Vitis, met de nadruk op de evolutie, classificatie en het beroemdste product: druiven.
1. Het Vitis-genus begrijpen
Het geslacht Vitis is voornamelijk een geslacht uit de gematigde zone, dat alleen op het noordelijk halfrond voorkomt. Andere verwante geslachten zijn Acareosperma, Ampelocissus, Ampelopsis, Cayratia, Cissus, Clematicissus, Cyphostemma, Nothocissus, Parthenocissus, Pterisanthes, Pterocissus, Rhoicissus, Tetrastigma en Yua.
Het geslacht Vitis onderscheidt zich voornamelijk door zijn bloemkenmerken. De bloemen zijn typisch functioneel eenslachtig: ze zijn ofwel mannelijk (met rechtopstaande functionele helmknoppen en zonder een volledig ontwikkelde stamper) of vrouwelijk (met een functionele stamper en met teruggebogen meeldraden en steriel stuifmeel, of zonder helmknoppen).
De vruchten van de Vitis soorten zijn bessen met twee compartimenten, sappig en zuur, die tot vier zaden bevatten. De zaden hebben een uitgesproken, cirkelvormig, ingedrukt gebied op de dorsale (rug) zijde dat chalaza wordt genoemd.
2. De subgenera van Vitis
Het geslacht Vitis is gewoonlijk onderverdeeld in twee subgenera, Vitis en Muscadinia. Vitis, het grotere subgenus, bevat alle soorten behalve V. rotundifolia en V. popenoei, die in het subgenus Muscadinia worden geplaatst.
Het subgenus Vitis wordt gekenmerkt door een versnipperende schors zonder prominente lenticellen, een merg dat op de knopen onderbroken wordt door houtachtig weefsel (diafragma), tangentieel geplaatste floëemvezels, vertakte ranken, langwerpige bloemtrossen, vruchten die aan de vruchtsteel vastzitten wanneer ze rijp zijn en peervormige zaden met een prominente snavel en gladde chalaza.
Het Muscadinia subgenus heeft daarentegen een dichte, niet-versnipperende schors, prominente lenticellen, geen diafragma dat het merg onderbreekt bij de knopen, radiaal gerangschikte floëemvezels, onvertakte ranken, kleine bloemtrossen, bessen die afzonderlijk loskomen van de tros wanneer ze rijp zijn en bootvormige zaden met een gerimpelde chalaza.
3. Evolutie en verspreiding van het Vitis-genus
De evolutie van het Vitis-genus omvat het kruisen van diploïde soorten, gevolgd door een latere kruising van hun tetraploïde nakomelingen met een van de verschillende diploïden. In elk geval kan een toevallige chromosoomverdubbeling in de hybriden voor vruchtbaarheid hebben gezorgd. De subgenera Vitis en Muscadinia kunnen zijn ontstaan, afhankelijk van het feit of de diploïde respectievelijk zes of zeven chromosoomparen had.
De huidige verspreiding van Vitis-soorten omvat het noorden van Zuid-Amerika, Midden- en Noord-Amerika, Azië en Europa. De soorten van het subgenus Muscadinia zijn daarentegen beperkt tot het zuidoosten van de Verenigde Staten en het noordoosten van Mexico.
4. Domesticatie van Vitis vinifera en oorsprong van cultivars
De wijnstokcultivars vertonen weinig van de standaard tekenen van domesticatie van planten. De belangrijkste indicator van domesticatie in archeologische vondsten is de zaadindex - de verhouding tussen de breedte en de lengte van het zaad. Duidelijk bewijs van domesticatie verschijnt pas aan het einde van het vierde millennium v. Chr. - Jericho rond 3200 v. Chr. en het noordoosten van Iran; en na 2800 v. Chr. in Macedonië en Griekenland.
De oorsprong van de meeste cultivars is gehuld in mysterie. DNA-fingerprinting levert echter gegevens die de lokale oorsprong van de meeste bekende Europese cultivars ondersteunen.
Een van de grote voordelen van DNA-fingerprinting is het aantal verschillen dat kan worden opgelost. AFLP kan bijvoorbeeld potentieel meer dan 100.000 DNA-merkers oplossen. Microsatelliet allelen analyse (SSR) biedt ook een directe manier om genetische relaties tussen cultivars te beoordelen.
De evolutie van wijnstokcultivars heeft waarschijnlijk geleidelijk plaatsgevonden, met een langzame accumulatie van agronomisch waardevolle mutaties. Het begin van de landbouw verspreidde zich naar, of ontwikkelde zich in, de zuidelijke Kaukasus (Anatolische) regio van Turkije tussen 6000 en 5000 v. Chr.
5. Druivenrassen
Het geslacht Vitis, met name Vitis vinifera, staat bekend om zijn grote verscheidenheid aan druivenrassen. Deze variëteiten zijn eeuwenlang gecultiveerd en veredeld, wat heeft geresulteerd in een rijk aanbod aan druiven die voor verschillende doeleinden worden gebruikt, waaronder wijnproductie, tafeldruiven voor verse consumptie en rozijnen om te drogen.
Wijndruiven: wijndruiven worden specifiek gekweekt voor de productie van wijn. Ze zijn kleiner, bevatten pitten en hebben een dikkere schil dan tafeldruiven. De dikke schillen zijn cruciaal bij het wijnmaken omdat ze tannines bevatten die bijdragen aan de smaak, kleur en textuur van de wijn.
Tafeldruiven: tafeldruiven worden, zoals de naam al doet vermoeden, geteeld om vers gegeten te worden. Ze zijn groter, vaak pitloos en hebben een dunnere schil dan wijndruiven. Deze druiven worden gekweekt voor hun smaak en textuur, waardoor ze ideaal zijn voor verse consumptie.
Rozijndruiven: rozijnendruiven worden speciaal gekweekt om te drogen tot rozijnen. Deze druiven worden aan de wijnstok gelaten om te drogen en drogen op natuurlijke wijze uit in de zon, waardoor hun suikers en smaken geconcentreerd worden.
6. Het belang van Vitis vinifera
Vitis vinifera is de belangrijkste soort binnen het geslacht Vitis. Deze soort is verantwoordelijk voor de productie van de overgrote meerderheid van alle wijn ter wereld en wordt al duizenden jaren voor dit doel verbouwd. Vitis vinifera is door de eeuwen heen selectief gekweekt, wat heeft geresulteerd in duizenden verschillende druivensoorten.
Veredeling en vermeerdering van Vitis-soorten zijn cruciale activiteiten in de wijnbouw. Deze processen maken de ontwikkeling mogelijk van nieuwe druivenrassen met wenselijke eigenschappen, zoals ziekteresistentie, verbeterde smaakprofielen en aanpassingsvermogen aan verschillende klimaten.
Het veredelen van Vitis bestaat uit het doelbewust kruisen van verschillende druivenrassen om nakomelingen te produceren met specifieke gewenste eigenschappen. Dit proces vereist een grondige kennis van de genetische samenstelling van verschillende druivenrassen en de eigenschappen die ze tot expressie brengen.
De voortplanting van Vitis gebeurt meestal via vegetatieve methoden, zoals stekken, gelaagdheid en enten. Met deze technieken kunnen exacte genetische kopieën van gewenste druivenrassen worden geproduceerd.
7. De rol van Vitis in de wijnbouw en de toekomstperspectieven
Het geslacht Vitis, specifiek Vitis vinifera, speelt een cruciale rol bij het maken van wijn. Het fruit van deze soort is wereldwijd de belangrijkste bron van wijn. De gebruikte druivensoort kan de smaak, het aroma en de kleur van de geproduceerde wijn aanzienlijk beïnvloeden.
Het behoud van Vitis-soorten is essentieel vanwege hun ecologisch en economisch belang. Deze soorten worden echter met verschillende bedreigingen geconfronteerd, waaronder habitatverlies door verstedelijking, klimaatverandering en de verspreiding van ziekten en plagen. Inspanningen voor het behoud omvatten de oprichting van genenbanken en beschermde gebieden, evenals strategieën voor behoud in situ en ex situ.
De toekomst voor Vitis-soorten ziet er veelbelovend uit, met lopend onderzoek gericht op het verbeteren van druivenrassen door middel van veredeling en genetische modificatie. Deze vooruitgang kan mogelijk leiden tot de ontwikkeling van nieuwe druivenrassen met een verbeterde weerstand tegen ziekten en plagen, een beter aanpassingsvermogen aan veranderende klimaatomstandigheden en een verbeterde wijnkwaliteit.
Het geslacht Vitis, met zijn diverse soorten en brede scala aan druivenrassen, blijft een belangrijk onderdeel van de menselijke cultuur en economie, met name op het gebied van wijnbouw en wijnmaken. Naarmate we meer te weten komen over de genetische samenstelling van deze soorten, kunnen we uitkijken naar verdere vooruitgang in de druiventeelt en wijnproductie.
© Wine Science: Principles and Applications by Ronald S. Jackson, PhD
Reactie plaatsen
Reacties