Eeuwenlang hebben Franse wijnmakers hun expertise kunnen verfijnen volgens voorspelbare seizoenspatronen. Klimaatverandering dwingt hen vandaag deze traditionele wijngaarden te onderwerpen aan een ongekende transformatie.
Terwijl temperaturen blijven stijgen en weerspatronen steeds onvoorspelbaarder worden, staan Franse wijnproducenten voor een cruciale uitdaging: het behoud van hun karakteristieke wijnen in een radicaal veranderend klimaat. Van de Champagne tot de Rhône zien wijnmakers zich genoodzaakt hun eeuwenoude methoden te heroverwegen.
In dit artikel onderzoeken we hoe Franse wijngaarden zich aanpassen aan deze nieuwe realiteit. We analyseren de concrete effecten van klimaatverandering op de druiventeelt, bespreken innovatieve oplossingen in zowel wijngaard als wijnkelder, en bekijken hoe producenten het delicate evenwicht bewaren tussen traditie en noodzakelijke vernieuwing.
De wetenschappelijke realiteit: temperatuurstijgingen in Franse wijnregio’s
Recent wetenschappelijk onderzoek toont aan dat Franse wijnstreken reeds duidelijk merkbare gevolgen van klimaatverandering ervaren. Deze veranderingen zijn niet langer toekomstmuziek, maar een meetbare realiteit die de Franse wijnbouw dagelijks beïnvloedt.
Het onderzoek: wetenschap ontmoet wijngaard
Een team van wetenschappers onder leiding van Sébastien Zito heeft recentelijk een baanbrekende studie gepubliceerd over de impact van klimaatverandering op de Franse wijnbouw. Maar hoe onderzoek je zoiets complexs als klimaatverandering en de gevolgen voor wijnbouw?
Stap één was het verzamelen van historische weergegevens. De onderzoekers gebruikten de SAFRAN database, een uitgebreide verzameling van weersgegevens over heel Frankrijk, met een resolutie van 8 kilometer – dat is ongeveer de afstand die je in een uur wandelt. Deze gegevens hielpen hen te analyseren hoe het klimaat al is veranderd tussen 1962-1991 en 1992-2021.
Maar wat gebeurt er in de toekomst? Hiervoor gebruikten de wetenschappers niet één, maar negentien verschillende klimaatmodellen, bekend als CMIP6-modellen. Dit is vergelijkbaar met het vragen van negentien verschillende meteorologen naar hun weersvoorspelling – samen geven ze een betrouwbaarder beeld dan slechts één. Ze onderzochten twee mogelijke toekomstscenario’s: één waarin we redelijk succesvol klimaatverandering aanpakken (SSP2-4.5) en één waarin we grotendeels doorgaan zoals nu (SSP5-8.5).
Een van de meest innovatieve aspecten van dit onderzoek was het gebruik van “fenologische modellen”. Fenologie is de studie van de timing van natuurlijke verschijnselen. Bij druivenplanten gaat het om wanneer de knoppen uitlopen, wanneer ze bloeien, wanneer de druiven beginnen te verkleuren (véraison) en wanneer ze rijp zijn voor de oogst. Je kunt het vergelijken met de verschillende levensfasen van een mens – geboorte, puberteit, volwassenheid – maar dan voor een plant. Deze modellen lieten de onderzoekers zien hoe de groeitiming van druiven verandert als de temperatuur stijgt.
Gemeten veranderingen in de afgelopen decennia
De afgelopen dertig jaar is de gemiddelde temperatuur tijdens het groeiseizoen (april-september) in Franse wijnstreken aanzienlijk gestegen. Wetenschappelijke metingen laten temperatuurstijgingen zien variërend van 1 tot 2,1°C. Beaujolais spant hierbij de kroon met een stijging van +2,1°C, gevolgd door Champagne (+1,5°C) en de Elzas (+1,4°C).
Om dit in perspectief te plaatsen: een verschil van 2°C is vergelijkbaar met het temperatuurverschil tussen Amsterdam en Parijs. Met andere woorden, de Beaujolais heeft nu een klimaat dat vroeger 200 kilometer zuidelijker te vinden was.
In de Zuidelijke Rhônevallei, een regio bekend om zijn krachtige rode wijnen, is de gemiddelde temperatuur tijdens het groeiseizoen met ongeveer +1,4°C gestegen tussen de periodes 1962-1991 en 1992-2021. Deze significante verandering is al duidelijk merkbaar in de wijngaard.
Naast de algemene temperatuurstijging is er ook een meetbare toename in het aantal "hittedagen" - dagen waarop de temperatuur boven de 35°C uitkomt. Voor de Zuidelijke Rhône regio is het aantal hittedagen al toegenomen met gemiddeld +2 dagen per jaar over de periode 1962-2021.
Toekomstprojecties tot 2070
De vooruitzichten voor de komende decennia zijn nog zorgwekkender. Volgens wetenschappelijke projecties zal de temperatuur in Franse wijnstreken tegen 2070 met nog eens 1,8°C tot 3,7°C stijgen, afhankelijk van het klimaatscenario en de regio.
Voor mediterrane wijnregio's zoals de Zuidelijke Rhône voorspellen klimaatmodellen dat de gemiddelde temperatuur tegen 2041-2070 verder zal stijgen met:
- +2,4°C in het gematigde emissiescenario (SSP2-4.5)
- +3,7°C in het hoge emissiescenario (SSP5-8.5)
Deze trend geldt ook voor het aantal hittedagen, dat zich volgens de modellen versneld zal voortzetten:
- +9 hittedagen tegen 2041-2070 onder het gematigde scenario
- +14 hittedagen tegen 2041-2070 onder het hoge scenario
In het noordoosten van Frankrijk kunnen druiven tegen 2070 wel 3 tot 4 weken eerder rijp zijn dan nu. Dit is vergelijkbaar met het verschuiven van de zomervakantie van augustus naar begin juli – een compleet andere ervaring van de seizoenen.
Impact op neerslagpatronen
Hoewel temperatuurveranderingen het meest in het oog springen, veranderen ook neerslagpatronen door klimaatverandering. In tegenstelling tot de duidelijke temperatuurstijgingen is het beeld voor neerslag complexer.
De historische gegevens tonen geen significante verandering in totale neerslag tijdens het groeiseizoen voor de Zuidelijke Rhône tussen 1962-1991 en 1992-2021. De toekomstprojecties laten echter zien dat de neerslagpatronen onregelmatiger zullen worden, met langere droogteperiodes tijdens het groeiseizoen en meer geconcentreerde regenval buiten het groeiseizoen.
Voor de toekomst, vooral in het hoogste emissiescenario, wordt een afname van neerslag verwacht in de West-Franse regio's met een oceanisch klimaat (gemiddeld -61 mm tijdens het groeiseizoen). Ter vergelijking: dat is ongeveer gelijk aan de hoeveelheid regen die normaal gesproken in een hele maand valt.
De combinatie van hogere temperaturen en (in sommige regio's) minder neerslag leidt tot een toename van waterstress. Dit is vooral problematisch in West-Frankrijk, waar de wijngaarden traditioneel niet geïrrigeerd worden omdat er voldoende natuurlijke neerslag was.
Het onderzoek wijst bovendien uit dat de versnelde fenologische ontwikkeling betekent dat druiven rijpen tijdens de warmste en droogste periodes van het jaar, wat de waterstress verder verhoogt. Als gevolg hiervan wordt irrigatie, historisch beperkt in Franse wijnbouwgebieden door regelgeving en traditie, steeds meer een noodzakelijke aanpassingsstrategie.
Biologische gevolgen: hoe druivenplanten reageren op warmere omstandigheden
De druivenplant, een gewas dat over duizenden jaren is geoptimaliseerd voor specifieke klimaatomstandigheden, toont nu duidelijke tekenen van stress door de opwarming van de aarde. De biologische reacties van wijnstokken op klimaatverandering zijn niet alleen meetbaar, maar hebben verstrekkende gevolgen voor de kwaliteit en identiteit van Franse wijnen.
Versnelde groeicyclus en vroegere oogst
Eén van de meest directe gevolgen van klimaatopwarming is de dramatische versnelling van de groeicyclus van wijnstokken. In Champagne komt de Chardonnay-druif nu gemiddeld 9 dagen eerder tot knopuitloop, bloeit 10 dagen eerder, begint 18 dagen eerder te kleuren (véraison) en is maar liefst 21 dagen eerder rijp vergeleken met 30-60 jaar geleden. In Beaujolais is deze verschuiving nog extremer: de Pinot Noir-druif rijpt daar momenteel gemiddeld 26 dagen eerder.
Voor de Grenache-druif in de Zuidelijke Rhône zijn alle groeifasen significant vervroegd:
- Knopuitloop: 7 dagen eerder (historisch) met projecties van 6-7 dagen extra vervroeging tegen 2070
- Bloei: 8 dagen eerder, met verwachte extra vervroeging van 9-12 dagen
- Véraison (kleuring): 12 dagen eerder, met verwachte extra vervroeging van 15-18 dagen
- Theoretische rijpheid: 13 dagen eerder, met verwachte extra vervroeging van 16-22 dagen
Bijzonder zorgwekkend is dat de periode tussen verkleuring en volledige rijpheid steeds korter wordt. Hierdoor hebben druiven minder tijd om complexe aroma's en smaken te ontwikkelen, terwijl ze tegelijkertijd meer suiker accumuleren. Het is vergelijkbaar met een gerecht dat normaal langzaam moet sudderen, maar nu op hoog vuur wordt bereid – het eindresultaat is fundamenteel anders.
Veranderingen in druifsamenstelling
Door de hogere temperaturen verandert de chemische samenstelling van druiven aanzienlijk. Ten eerste stijgt het suikergehalte veel sneller. In het mediterrane gebied kan de Grenache-druif volgens projecties tegen 2050 suikergehaltes bereiken van meer dan 250 gram per liter, wat overeenkomt met potentiële alcoholpercentages van 15% of hoger. Ter vergelijking: de meeste wijnen hebben nu alcoholpercentages tussen 12% en 14%.
Tegelijkertijd daalt het zuurgehalte in de druiven door hogere temperaturen. Dit gebeurt doordat warmere omstandigheden de afbraak van organische zuren versnellen, wat leidt tot minder frisse, meer "platte" wijnen. Bovendien ontwikkelen druiven, met name Grenache, hogere pH-niveaus, wat wijnen microbiologisch minder stabiel maakt en de kleur en verouderingspotentieel beïnvloedt.
Daarnaast verandert de fenolische rijpheid. Warmere temperaturen beïnvloeden de ontwikkeling van tannines en kleurpigmenten, wat directe gevolgen heeft voor smaak, structuur en verouderingspotentieel van de wijn. De resulterende wijnen hebben vaak rijpere fruittonen (meer gekonfijt en gedroogd fruit in plaats van vers fruit), hogere alcoholgehaltes, minder uitgesproken zuurgraad en een veranderende tanninestructuur.
Effecten op verschillende druivenrassen
Niet alle druivenrassen reageren hetzelfde op klimaatverandering. De twee belangrijkste druivenrassen in de Zuidelijke Rhône tonen duidelijk verschillende reacties:
Grenache:
- Vertoont versnelde afbraak van appelzuur tijdens rijping
- Ontwikkelt hogere pH-niveaus
- Wordt gekenmerkt door een zeer kort rijpingsvenster (van véraison tot oogst)
- Kan onder het SSP5-scenario tegen 2050 extreem hoge suikergehaltes bereiken
Syrah:
- Toont verhoogde gevoeligheid voor temperatuurveranderingen
- Vertoont veranderingen in fenolische samenstelling
- Ervaart een verschuiving in optimale groeigebieden, mogelijk naar hogere, koelere locaties
Naast deze chemische veranderingen worden druivenplanten ook geconfronteerd met meer extreme hittedagen (boven 35°C). In mediterrane regio's is het aantal hittedagen al met 1-2 dagen per jaar toegenomen, en dit kan oplopen tot 15 extra hittedagen per jaar tegen 2070 in het hoogste emissiescenario. Op deze dagen 'verbranden' druiven effectief in plaats van te rijpen.
Al deze biologische veranderingen zijn niet alleen wetenschappelijk interessant, maar vormen de basis voor de praktische uitdagingen waar wijnboeren nu mee worstelen en de aanpassingen die ze in hun werkwijzen moeten doorvoeren om kwaliteitswijn te blijven produceren in een steeds warmere wereld.
Aanpassingen in de wijngaard: nieuwe technieken voor veranderende omstandigheden
Franse wijnbouwers staan niet werkeloos toe te kijken hoe klimaatverandering hun wijngaarden beïnvloedt. In plaats daarvan ontwikkelen ze actief nieuwe technieken en passen traditionele methoden aan om het hoofd te bieden aan de uitdagingen van een warmere wereld.
Innovatieve snoei- en bladerdakbeheermethoden
De meest directe manier waarop wijnbouwers reageren op toenemende hitte is door hun druiventrossen beter te beschermen. Een cruciaal onderdeel hiervan is innovatief bladerdakbeheer, waarbij meer bladoppervlak aan de zonzijde wordt behouden. Wijnboeren laten ook hogere wijnstokken groeien om meer schaduw te creëren en passen minder "ontbladering" toe in vergelijking met vroegere praktijken.
Daarnaast worden snoeitechnieken aangepast om de groeicyclus te beïnvloeden. Later snoeien helpt bijvoorbeeld om knopuitloop te vertragen en vorstrisico te verminderen. Deze nieuwe methoden vereisen echter meer arbeid en kunnen leiden tot kortere oogstvensters die een grotere tijdelijke arbeidskracht nodig maken.
Irrigatiestrategieën in traditioneel niet-geïrrigeerde gebieden
Historisch gezien is irrigatie in veel Franse wijnbouwgebieden beperkt geweest door regelgeving en traditie. Echter, met de toenemende periodes zonder neerslag en het feit dat druiven nu rijpen tijdens de warmste en droogste periodes van het jaar, worden irrigatiestrategieën steeds belangrijker.
In de Zuidelijke Rhône, waar het altijd al warm en droog is geweest, hebben wijnboeren al ervaring met waterbesparende technieken die nu worden uitgebreid:
- Druppelirrigatie: steeds meer wijngaarden worden uitgerust met precisie-druppelirrigatiesystemen die water direct bij de wortels brengen met minimaal verlies
- Deficitirrigatie: een techniek waarbij beperkte hoeveelheden water worden toegediend op strategische momenten in de groeicyclus
- Waterbronnen diversifiëren: sommige producenten investeren in wateropslagsystemen om regenwater op te vangen voor gebruik in drogere periodes
Deze nieuwe irrigatiestrategieën brengen wel aanzienlijke kosten met zich mee, waaronder installatie en onderhoud van systemen, hogere waterkosten door toenemende schaarste, en investeringen in wateropslag en -managementsystemen.
Heroriëntatie van wijngaarden naar koelere locaties
Een meer drastische aanpassingsmethode is de heroriëntatie van wijngaarden naar minder zonnige exposities en locaties met betere waterretentie. Sommige druivenrassen, zoals Syrah, ervaren al een verschuiving in optimale groeigebieden, mogelijk naar hogere, koelere locaties binnen de regio.
Bovendien overwegen sommige wijnproducenten zelfs om wijngaarden te verplaatsen naar hogere of noordelijkere locaties waar het koeler is. Een interessante ontwikkeling is dat in Engeland, traditioneel te koel voor kwaliteitswijnbouw, de mousserende wijnindustrie nu floreert dankzij temperatuurstijgingen die het klimaat meer op dat van Champagne doen lijken.
Experimenteren met hittebestendige druivenrassen
Ten slotte heroverwegen wijnbouwers de druivenrassen die ze verbouwen. Traditioneel worden wijnregio's gedefinieerd door specifieke druivenrassen, maar in een veranderend klimaat kunnen deze minder geschikt worden. Het introduceren van nieuwe, meer hittebestendige rassen is echter een gevoelige kwestie, omdat het de identiteit en traditie van beroemde wijnregio's kan veranderen.
Voor de witte druiven lijken de volgende rassen veelbelovend in het licht van de klimaatverandering in de Rhônevallei:
- Grenache Blanc: deze druif, al aanwezig in de regio, toont een goede weerstand tegen hitte en droogte.
- Clairette: een inheemse variëteit die goed presteert in warme omstandigheden en frisheid behoudt.
- Bourboulenc: deze druif rijpt laat en behoudt zijn zuurgraad, zelfs in warme omstandigheden.
- Vermentino (ook bekend als Rolle): hoewel niet traditioneel voor de noordelijke Rhône, wordt deze druif steeds vaker overwogen vanwege zijn hittebestendigheid.
- Terret en Picpoul spelen, hoewel minder bekend, een steeds belangrijkere rol in het veranderende klimaat:
- Terret, een druif met diepe wortels in de Languedoc maar ook thuis in delen van de Rhône, toont veelbelovende eigenschappen voor een warmere toekomst. Deze late rijper behoudt zijn zuurgraad zelfs in hete omstandigheden, een cruciale eigenschap voor het behoud van frisheid in wijnen uit steeds warmere regio's. Zijn dikke schil biedt niet alleen bescherming tegen de felle mediterrane zon, maar ook tegen ziektes die gedijen in vochtige omstandigheden - een toenemend probleem in sommige delen van de Rhônevallei door klimaatverandering.
- Picpoul, ook bekend als 'Piquepoul', betekent letterlijk 'lip-prikkeler', een verwijzing naar zijn verfrissende zuurgraad. Deze eigenschap maakt Picpoul bijzonder interessant in het licht van klimaatverandering. In een tijd waarin veel druivenrassen worstelen om hun zuurgraad te behouden in de toenemende hitte, blijft Picpoul fris en levendig. Het is een druif die gedijt in warme, droge omstandigheden en toch een natuurlijke frisheid behoudt - precies wat veel wijnmakers zoeken in deze tijd van klimatologische uitdagingen.
Voor de rode druiven:
- Mourvèdre: deze druif gedijt goed in warme klimaten en kan de Grenache aanvullen of zelfs vervangen in sommige blends.
- Counoise: een minder bekende variëteit die goed bestand is tegen droogte en warmte, en die frisheid en zuurgraad behoudt.
- Carignan: hoewel soms ondergewaardeerd, kan deze druif excellent presteren in hete, droge omstandigheden.
- Cinsault: Deze druif is hittebestendig en kan bijdragen aan lichtere, frissere rode wijnen.
Deze aanpassingen zijn niet alleen technisch uitdagend, maar ook economisch significant, met stijgende productiekosten door arbeidsintensievere wijngaardbeheer en investeringen in nieuwe technologieën. Desondanks tonen Franse wijnbouwers hun veerkracht door voortdurend te innoveren en zich aan te passen aan de nieuwe realiteit van klimaatverandering.
Innovaties in de wijnkelder: aanpassing van vinificatietechnieken
In de wijnkelder worden traditionele vinificatietechnieken nu aangepast om het hoofd te bieden aan de veranderende druifsamenstelling door klimaatverandering. Wijnmakers ontwikkelen innovatieve methoden om kwaliteitswijnen te blijven produceren ondanks de nieuwe uitdagingen.
Omgaan met hogere suikergehaltes en alcoholpercentages
De hogere suikergehaltes in druiven leiden tot wijnen met stijgende alcoholpercentages. In Châteauneuf-du-Pape bereiken sommige wijnen nu regelmatig 15-16% alcohol. Wijnmakers passen verschillende technieken toe om deze trend te beheersen:
- Aangepaste extractiemethoden: minder intensieve extractie om overrijpe smaken en te hoge alcoholgehaltes te voorkomen
- Experimenteren met nieuwe giststammen die effectiever werken bij hogere suikergehaltes maar minder alcohol produceren
- Gedeeltelijke dealcoholisatie: sommige producenten investeren in apparatuur om alcohol te verwijderen na de gisting
Bovendien zorgen deze aanpassingen voor economische uitdagingen, waarbij wijnmakers moeten investeren in nieuwe technologieën zoals modernisering van kelders en apparatuur voor dealcoholisatie.
Technieken voor het behoud van zuurgraad
Warmere omstandigheden versnellen de afbraak van organische zuren, wat resulteert in wijnen met minder frisheid. Daarnaast maken hogere pH-waarden wijnen microbiologisch minder stabiel en beïnvloeden ze de kleur en verouderingspotentieel.
Om dit tegen te gaan, passen wijnmakers technieken toe zoals het gebruik van niet-Saccharomyces gisten om aroma's te behouden bij hogere rijpheid. Tevens worden precisiefermentatiemethoden ingezet om de balans tussen alcohol, zuur en aroma's te bewaren.
Temperatuurcontrole tijdens gisting
Temperatuurcontrole tijdens gisting wordt steeds belangrijker door hogere omgevingstemperaturen. Wijnmakers reageren hierop met:
- Nachtelijke oogst om druiven koel te houden
- Investeringen in koelingsapparatuur voor temperatuurbeheersing tijdens gisting
- Strategische beslissingen over het oogstmoment om optimale balans te vinden
Ten slotte veroorzaken deze kelderinnovaties verschuivingen in de traditionele stijl van wijnen. Dit leidt tot veranderingen in marktperceptie, waarbij consumenten steeds meer vragen naar wijnen met lagere alcoholpercentages en meer frisheid. Als gevolg hiervan staan wijnproducenten voor de uitdaging om hun traditionele identiteit te behouden terwijl ze zich aanpassen aan deze nieuwe realiteit.
Economische en culturele uitdagingen: behoud van traditie in veranderende tijden
De financiële en culturele gevolgen van klimaatverandering stellen Franse wijnproducenten voor een dubbele uitdaging: hoe kunnen ze economisch overleven terwijl ze tegelijkertijd hun historische erfgoed bewaren?
Investeringskosten voor aanpassingen
De aanpassingen aan klimaatverandering brengen aanzienlijke kosten met zich mee. Ten eerste vereisen nieuwe irrigatiesystemen grote investeringen, waaronder installatie en onderhoud van druppelirrigatiesystemen, hogere waterkosten door toenemende schaarste en investeringen in wateropslag.
Daarnaast wordt het wijngaardbeheer steeds arbeidsintensiefer. Meer precisiewerk in de wijngaard voor bladerdakbeheer, aangepaste snoeimethoden en mogelijk kortere oogstvensters vereisen een grotere tijdelijke arbeidskracht.
Bovendien moeten wijnmakers investeren in nieuwe technologieën zoals modernisering van kelders om wijnen met hogere alcoholgehaltes te kunnen verwerken, aanschaf van koelingsapparatuur voor temperatuurcontrole tijdens gisting en mogelijk apparatuur voor dealcoholisatie.
Veranderende marktperceptie van Franse wijnen
Ondanks deze investeringen verandert de traditionele stijl van Franse wijnen, wat gevolgen heeft voor hun marktpositie. Er is een groeiende vraag naar wijnen met lagere alcoholpercentages en meer frisheid, terwijl klimaatverandering juist leidt tot wijnen met hogere alcoholgehaltes (sommige Châteauneuf-du-Pape wijnen bereiken nu regelmatig 15-16%) en minder zuurgraad.
Hierdoor ontstaat concurrentie van opkomende koelere wijnregio's die nu geschikte klimaatomstandigheden ontwikkelen voor vergelijkbare druivenrassen. Dit kan leiden tot verschuivingen in prijspositionering als de stijl en kwaliteit veranderen.
Bescherming van wijnerfgoed en appellatie-identiteit
Wellicht de grootste uitdaging is het behoud van de identiteit en authenticiteit van Franse wijnappellaties. Door klimaatverandering ondergaan traditionele wijnen een stilistische evolutie:
- Rijpere fruittonen: meer gekonfijt en gedroogd fruit in plaats van vers fruit
- Hogere alcoholgehaltes: meer kracht en warmte, maar mogelijk minder elegantie
- Minder uitgesproken zuurgraad: minder frisheid en mogelijk kortere levensduur
- Veranderende tanninestructuur: mogelijk zachter maar ook minder gestructureerd
Dit alles leidt tot een verlies van regionale typiciteit; het traditionele karakter van bijvoorbeeld Zuidelijke Rhône wijnen staat onder druk. Voor regio's waar de identiteit nauw verbonden is met een bepaalde wijnstijl vormt dit een existentiële uitdaging.
De Franse wijnbouw moet nu balanceren tussen aanpassing aan nieuwe klimaatomstandigheden en het behoud van het culturele erfgoed dat Franse wijn wereldberoemd heeft gemaakt. Dit vereist niet alleen technische innovatie maar ook een heroverweging van wat authenticiteit betekent in een veranderend klimaat.
Klimaatverandering dwingt de Franse wijnbouw tot een ongekende transformatie. Wetenschappelijke metingen tonen aan dat temperatuurstijgingen en veranderende neerslagpatronen niet alleen toekomstvoorspellingen zijn, maar een dagelijkse realiteit vormen voor wijnproducenten.
Franse wijnmakers bewijzen hun veerkracht door innovatieve oplossingen te ontwikkelen. Aangepaste snoeimethoden, nieuwe irrigatietechnieken en moderne vinificatieprocessen helpen hen het hoofd te bieden aan de uitdagingen. Desondanks blijft de balans tussen traditie en aanpassing delicaat.
Rudi D'Hauwers (met hulp van WriteSonic) - 31 maart 2025
Reactie plaatsen
Reacties