De wijnindustrie, met haar rijke traditie en verfijnde kunst, staat voor een ongekende uitdaging: klimaatverandering. Dit artikel doet een poging om deze veranderingen samen te vatten, gebaseerd op inzichten van toonaangevende experts uit zowel de industrie als de academische wereld, en schetst een beeld van een sector in transitie, die zich bewust is van de noodzaak tot verandering en actief zoekt naar oplossingen.
De kwetsbaarheid van een edele druif
Een delicate Pinot Noir druif is erg gevoelig voor elke nuance in temperatuur en neerslag. Deze druif symboliseert de kwetsbaarheid van de gehele wijnindustrie in het licht van klimaatverandering. Jean-Baptiste Rivail, met zijn brede blik op wijngaarden van Loire tot Oregon, benadrukt dat er geen one-size-fits-all benadering bestaat voor klimaatadaptatie in de wijnbouw. "Wijnbouw bevindt zich op het snijvlak van wetenschap en traditie" legt hij uit. Deze spanning tussen innovatie en erfgoed vormt de rode draad in de aanpak van klimaatuitdagingen.
De uitdagingen waar wijnbouwers mee worden geconfronteerd zijn divers en complex. Hogere temperaturen leiden tot een snellere suikerrijpheid in druiven, terwijl de fenolische (aroma) eigenschappen achterblijven. Dit verstoort de delicate balans die nodig is voor het produceren van hoogwaardige wijnen. Daarnaast zorgt de vroegere ontwikkeling van wijnstokken, veroorzaakt door hogere gemiddelde temperaturen, voor een verhoogd risico op wintervorstschade. In 2016 en 2021 werd maar liefst 50% van de Bourgogne getroffen door vorst, wat de economische kwetsbaarheid van de sector pijnlijk blootlegde.
Regionale diversiteit: een lappendeken van uitdagingen
De impact van klimaatverandering manifesteert zich als een complexe lappendeken, met elke regio die haar eigen unieke set uitdagingen ervaart. In Champagne bijvoorbeeld, blijken de prestigieuze Premier en Grand Cru wijngaarden minder gevoelig voor opwarming dankzij hun krijtachtige bodem. Deze witte ondergrond reflecteert zonlicht, waardoor de bodem minder snel opwarmt. Dit natuurlijke voordeel biedt een zekere mate van bescherming tegen de stijgende temperaturen, maar het is geen garantie voor de toekomst.
In Bourgondië zien we een fascinerende ontwikkeling: voorheen inferieur geachte terroirs verbeteren door de opwarming. Dit illustreert hoe klimaatverandering niet alleen uitdagingen, maar ook kansen met zich meebrengt. Wijngaarden die vroeger moeite hadden om druiven tot volledige rijpheid te brengen, profiteren nu van de hogere temperaturen. Deze verschuiving in kwaliteit dwingt wijnbouwers en oenologen om hun percepties en praktijken te heroverwegen.
Tegelijkertijd zien we in de Willamette Valley, Oregon, dat de opwarming niet louter negatief is. Hier bereiken druiven nu een volledige fenolische rijpheid, iets wat voorheen niet altijd mogelijk was. Dit opent nieuwe mogelijkheden voor de productie van complexe, gebalanceerde wijnen. Echter, deze voordelen komen met een keerzijde: de delicate balans tussen suikergehalte, zuurgraad en aroma's wordt steeds moeilijker te beheersen naarmate de temperaturen blijven stijgen.
Deze regionale verschillen onderstrepen de noodzaak van een genuanceerde benadering van klimaatadaptatie in de wijnbouw. Wat voor de ene regio een bedreiging vormt, kan voor de andere een kans zijn. Dit vereist een diepgaand begrip van lokale omstandigheden en een bereidheid om traditionele praktijken aan te passen aan de nieuwe realiteit.
De uitdaging van extreme weersomstandigheden
Dr. Elisabeth Forrestel, ecofysioloog aan de Universiteit van Californië, Davis, benadrukt het belang van het beschouwen van extreme klimaatgebeurtenissen naast gemiddelde veranderingen. "Over de afgelopen vijf jaar hebben we voorbeelden gezien van extreme gebeurtenissen met enorme economische impact" stelt ze. Van verwoestende vorst in Bourgondië tot verloren oogsten door koudegolven in de Okanagan Valley van Brits-Columbia, de frequentie en intensiteit van deze extremen nemen toe.
Deze extreme gebeurtenissen stellen wijnbouwers voor acute uitdagingen. In de Okanagan Valley gingen in de afgelopen vijf jaar twee oogsten verloren door onverwachte koudegolven. Dit soort verliezen hebben niet alleen directe economische gevolgen, maar kunnen ook langetermijneffecten hebben op de levensvatbaarheid van wijnbouw in bepaalde regio's. Het dwingt producenten om na te denken over risicospreiding en veerkracht in hun bedrijfsmodellen.
Bosbrandrisico's vormen een groeiende bedreiging, met langere en intensievere brandseizoenen die de wijnindustrie voor nieuwe uitdagingen stellen. In Californië en andere droge wijnregio's moeten producenten nu rekening houden met de mogelijkheid van rookschade aan hun druiven. Het tijdstip van de oogst wordt nu mede bepaald door de noodzaak om de meest intense periodes van brandgevaar te vermijden. Dit vereist een nieuwe vorm van flexibiliteit en vooruitziendheid in de planning van de wijnproductie.
De toenemende intensiteit, frequentie en duur van hittegolven beïnvloedt de fenolische rijpheid van druiven op manieren die moeilijk te voorspellen of te beheersen zijn. Wijnmakers moeten nu een delicate balans vinden tussen het laten rijpen van druiven voor optimale smaak en het voorkomen van overrijpheid en te hoge alcoholgehaltes. Dit vraagt om een verfijning van oogstpraktijken en een dieper begrip van de fysiologie van druivenplanten onder stress.
Forrestel benadrukt dat het focussen op alleen gemiddelde klimaatveranderingen problematisch is bij het matchen van cultivars aan verschillende regio's. De impact van extreme gebeurtenissen kan namelijk veel groter zijn dan geleidelijke veranderingen in gemiddelden. Dit inzicht dwingt de industrie om verder te kijken dan traditionele wijsheid en data, en om robuustere, meer adaptieve benaderingen te ontwikkelen voor cultivarselectie en wijngaardbeheer.
Aanpassingsstrategieën: innovatie in traditie
De wijnindustrie toont een opmerkelijk vermogen tot aanpassing, waarbij eeuwenoude tradities worden gecombineerd met cutting-edge innovaties. Mark Sahn van E. & J. Gallo Winery schetst hun benadering, gebaseerd op twee leidende principes: "Wat kunnen we controleren, en wat zal de grootste impact hebben?" Deze pragmatische aanpak leidt tot een breed scala aan innovaties die de hele productieketen omvatten.
Een van de meest urgente uitdagingen is waterbeheer, vooral in regio's met toenemende waterschaarste. Gallo heeft een sterke focus op efficiënt watergebruik, zowel in wijngaarden als in de wijnmakerij. Ze implementeren zelfs een 'interne waterprijs' om waterbesparende projecten te stimuleren. Dit innovatieve economische instrument maakt de waarde van water zichtbaar binnen de organisatie en stimuleert een cultuur van zuinigheid en innovatie.
Diversificatie speelt een cruciale rol in Gallo's adaptatiestrategie. Door druiven en productie uit verschillende locaties te betrekken, zowel binnen als buiten Californië, spreiden ze niet alleen hun risico's, maar creëren ze ook mogelijkheden om te experimenteren met verschillende klimaatomstandigheden. Deze aanpak stelt hen in staat om flexibel te reageren op veranderende omstandigheden en nieuwe kansen te benutten die ontstaan door klimaatverandering.
In de wijngaard zelf zien we een verschuiving naar meer adaptieve praktijken. Vroegere oogst wordt steeds gebruikelijker om overrijpheid en hoge alcoholgehaltes te voorkomen. Nachtelijke oogst wint aan populariteit om de fruitkwaliteit te behouden onder warmere omstandigheden. Deze aanpassingen vereisen niet alleen logistieke veranderingen, maar ook een heroverweging van traditionele opvattingen over het optimale oogsttijdstip.
De introductie van nieuwe cultivars, beter aangepast aan veranderende klimaatomstandigheden, is een langetermijnstrategie die veel wijnbouwers overwegen. Dit is echter geen eenvoudige beslissing, gezien de lange levensduur van wijnstokken en de sterke band tussen bepaalde druivenrassen en specifieke wijnregio's. Het vereist een delicate balans tussen innovatie en het behoud van regionale identiteit en traditie.
Verpakking en transport zijn gebieden waar significante vooruitgang wordt geboekt in het verminderen van de ecologische voetafdruk. De ontwikkeling van lichtgewicht flessen en verhoogd gebruik van gerecycled glas dragen bij aan een verminderde CO2-uitstoot. Daarnaast verschuift het transport naar meer rail- en minder vrachtwagenvervoer, en worden internationale verschepingen steeds vaker in bulktankers gedaan. Deze veranderingen vereisen niet alleen technologische innovaties, maar ook een heroverweging van logistieke processen en samenwerking binnen de hele toeleveringsketen.
Deze strategieën illustreren hoe de industrie proactief inspeelt op de uitdagingen van klimaatverandering, waarbij zowel directe adaptatie als mitigatie van de eigen milieu-impact centraal staan. Het laat zien dat klimaatadaptatie in de wijnindustrie verder gaat dan alleen agronomische aanpassingen; het vereist een holistische benadering die de hele waardeketen omvat.
De economische dimensie: verschuivende comparatieve voordelen
De economische analyse van wijnproductie en -consumptie biedt cruciale inzichten in hoe de industrie zich aanpast aan klimaatverandering. Professor Daniel Sumner belicht de vaak onderbelichte markt van goedkopere wijnen, die een aanzienlijk deel van de wereldwijde wijnproductie uitmaakt. Hij benadrukt dat klimaatverandering de relatieve voordelen van wijnproductie in verschillende regio's kan verschuiven.
"Fresno zou relatieve voordelen kunnen krijgen als het klimaat daar minder verslechtert dan in concurrerende wijnregio's of voor alternatieve gewassen" legt Sumner uit. Deze observatie illustreert hoe klimaatverandering niet alleen de fysieke omstandigheden voor wijnbouw beïnvloedt, maar ook de economische calculus die bepaalt waar en hoe wijn wordt geproduceerd.
In Californië wordt vaak een onderscheid gemaakt tussen de druivenproductie in de Central Valley (goedkopere wijnen) en de kustgebieden (premium wijnen). Deze geografische verschillen hebben implicaties voor hoe klimaatverandering de productie beïnvloedt. Terwijl premium wijnen gevoeliger zijn voor subtiele klimaatveranderingen en extreme gebeurtenissen zoals bosbranden en rookschade, kunnen producenten van goedkopere wijnen mogelijk flexibeler reageren op veranderende omstandigheden.
De globale marktdynamiek speelt een cruciale rol in hoe producenten zich aanpassen aan klimaatverandering. Bulkwijnen uit verschillende werelddelen concurreren op een mondiale markt, wat de noodzaak voor efficiëntie en kostenbeheersing onderstreept. Dit leidt tot innovaties zoals de verschuiving naar bulktransport in container-sized zakken, wat niet alleen verpakkingskosten reduceert maar ook de carbon footprint vermindert.
Voor premium wijnregio's zoals Napa, Bordeaux en delen van Argentinië en Australië is het behoud van de perceptie van kwaliteit en authenticiteit cruciaal, ondanks veranderende productieomstandigheden. Deze regio's moeten een delicate balans vinden tussen aanpassing aan klimaatverandering en het behoud van hun unieke terroir en reputatie. Dit vereist niet alleen technische innovaties, maar ook zorgvuldige marketing en communicatie met consumenten.
Sumner wijst erop dat water, niet land, in sommige regio's de beperkende factor wordt. Dit verandert de economische calculus fundamenteel en kan leiden tot verschuivingen in waar wijn wordt geproduceerd. Regio's met toegang tot betrouwbare waterbronnen kunnen aan relatief belang winnen, terwijl traditionele wijngebieden die kampen met waterschaarste voor moeilijke keuzes komen te staan.
Deze economische perspectieven benadrukken dat klimaatadaptatie in de wijnindustrie niet alleen een kwestie is van agronomische aanpassingen, maar ook van het navigeren van complexe marktdynamieken en veranderende consumentenvoorkeuren in een globaliserende wereld. Het vereist van producenten een strategische visie die verder kijkt dan de volgende oogst, en die rekening houdt met langetermijntrends in klimaat, economie en consumentengedrag.
Academisch-industriële samenwerking: de sleutel tot innovatie
De complexiteit van klimaatadaptatie in de wijnindustrie vraagt om een nauwe samenwerking tussen academici en industriële partners. Laura Catena, oprichter van het Catena Institute of Wine, illustreert het potentieel van dergelijke partnerschappen. Het instituut, gevestigd in Argentinië maar met een wereldwijde blik, streeft ernaar de Argentijnse wijn te verheffen door de ontwikkeling en verspreiding van kennis en informatie.
Een van de meest ambitieuze projecten van het Catena Institute is de multi-continent terroir studie. Dit is de eerste grootschalige studie naar de invloed van terroir op één druivenras (Malbec) in zowel Californië als Argentinië. Door dezelfde druif te bestuderen in verschillende klimatologische omstandigheden, hopen onderzoekers diepgaande inzichten te krijgen in hoe terroir en klimaat interacteren om de karakteristieken van wijn te beïnvloeden. Deze kennis is van onschatbare waarde voor wijnbouwers die proberen te anticiperen op de effecten van klimaatverandering.
Het Catena Institute werkt ook samen met de Universiteit van Bourgondië aan een Pinot Noir en Chardonnay project, waarbij het instituut fungeert als onderzoekslocatie voor Zuid-Amerika. Deze samenwerking illustreert hoe kennis en expertise worden uitgewisseld over continenten heen, wat leidt tot een meer holistische benadering van klimaatadaptatie in de wijnbouw.
Een ander belangrijk onderzoeksgebied is de adaptatie aan hogere altitudes. Naarmate de temperaturen stijgen, kijken wijnbouwers naar koelere klimaten op hogere hoogtes als potentiële nieuwe wijnbouwgebieden. Het Catena Institute onderzoekt de uitdagingen en mogelijkheden van wijnbouw op grote hoogte, wat cruciale inzichten kan opleveren voor de toekomst van de industrie in een warmere wereld.
Maar de focus van het instituut reikt verder dan alleen technische aspecten van wijnbouw. Catena benadrukt het belang van het behoud van natuur en cultuur. "We gebruiken wetenschap om zowel ecologische als culturele aspecten van wijnbouw te beschermen" legt ze uit. Dit omvat onderzoek naar de oorzaken van ontvolking in wijnbouwgebieden en strategieën om dit tegen te gaan. "We bestuderen waarom mensen vertrekken en waarom ze blijven" zegt Catena. Deze benadering onderstreept hoe klimaatadaptatie verder reikt dan alleen technische oplossingen; het gaat ook om het behoud van gemeenschappen en tradities die de ziel vormen van wijnbouwgebieden.
De samenwerking tussen het Catena Institute en academische partners illustreert de voordelen van het combineren van praktische industriële kennis met rigoureuze wetenschappelijke methoden. Het geeft wijnbouwers toegang tot geavanceerde technologieën en onderzoeksmethoden, terwijl academici profiteren van real-world toepassingen van hun theorieën. Deze kruisbestuiving van ideeën en expertise is essentieel voor het ontwikkelen van effectieve, duurzame oplossingen voor de uitdagingen van klimaatverandering.
Bovendien faciliteert deze samenwerking de verspreiding van kennis en best practices binnen de globale wijngemeenschap. Door onderzoeksresultaten breed te delen, draagt het Catena Institute bij aan een collectieve verhoging van de kennis en capaciteit van de hele industrie om zich aan te passen aan klimaatverandering.
Mitigatie van broeikasgasemissies: de wijnindustrie als deel van de oplossing
Naast adaptatie aan klimaatverandering, richt de wijnindustrie zich in toenemende mate op het verminderen van haar eigen broeikasgasemissies, met name koolstofdioxide (CO2) en methaan (CH4). Deze focus op mitigatie weerspiegelt een groeiend bewustzijn van de rol die de industrie kan spelen in het aanpakken van klimaatverandering.
Energiebesparing in de wijnmakerij is een van de belangrijkste aandachtsgebieden. Wijnproducenten implementeren energie-efficiënte apparatuur en processen, en maken steeds vaker gebruik van hernieuwbare energiebronnen zoals zonne- en windenergie. Sommige wijnmakerijen gaan zelfs zo ver dat ze streven naar volledige energieneutraliteit, wat niet alleen hun ecologische voetafdruk vermindert, maar ook kan leiden tot kostenbesparingen op de lange termijn.
In de wijngaard zelf zien we een verschuiving naar duurzamer bodembeheer. Minimalisering van bodembewerkingen helpt niet alleen bij het behoud van bodemvocht, maar bevordert ook koolstofvastlegging. Dit draagt bij aan de mitigatie van broeikasgasemissies en verbetert tegelijkertijd de bodemgezondheid, wat cruciaal is voor de productie van kwaliteitsdruiven.
Waterbeheer speelt een dubbele rol in de mitigatiestrategie van de wijnindustrie. Efficiënt irrigatiemanagement vermindert niet alleen het waterverbruik, maar verlaagt ook de energie die nodig is voor het pompen en distribueren van water. Sommige wijnmakerijen gaan nog een stap verder door geavanceerde waterrecycling systemen te implementeren, waardoor ze hun totale waterverbruik en de daarmee samenhangende energie-intensiteit aanzienlijk verminderen.
Innovatie in wijnproductietechnieken biedt ook kansen voor emissiereductie. Onderzoek naar gistsoorten die minder alcohol produceren, kan leiden tot lagere emissies tijdens het fermentatieproces. Daarnaast experimenteren sommige producenten met alternatieve verpakkingsmethoden, zoals wijn op tap of in herbruikbare containers, om de impact van verpakking en transport te verminderen.
Koolstofcompensatie is een strategie die door een groeiend aantal wijnproducenten wordt omarmd. Door te investeren in herbebossingsprojecten of andere koolstofcompensatieprogramma's, streven ze ernaar hun netto-uitstoot te verminderen. Hoewel dit geen vervanging is voor directe emissiereducties, kan het een waardevolle aanvulling zijn op een bredere duurzaamheidsstrategie.
Deze mitigatie-inspanningen illustreren hoe de wijnindustrie proactief streeft naar verduurzaming van haar activiteiten, niet alleen als reactie op klimaatverandering, maar ook als bijdrage aan de oplossing. Het toont aan dat de sector zich bewust is van haar verantwoordelijkheid en bereid is te innoveren en te investeren in een duurzamere toekomst.
Een toekomstbestendige wijnindustrie
De wijnindustrie staat voor ongekende uitdagingen door klimaatverandering, maar toont ook een opmerkelijk vermogen tot aanpassing en innovatie. Van de heuvels van Bourgondië tot de valleien van Californië, wijnbouwers en onderzoekers werken samen aan oplossingen die niet alleen de druiven beschermen, maar ook de rijke cultuur en traditie van wijnproductie.
De toekomst van de wijnindustrie in het licht van klimaatverandering is onzeker, maar de sector toont veerkracht en innovatievermogen. Door voort te bouwen op de rijke traditie van wijnbouw en deze te combineren met cutting-edge wetenschap en duurzame praktijken, positioneert de industrie zich om niet alleen te overleven, maar ook te floreren in een veranderende wereld.
Kernpunten voor een toekomstbestendige wijnindustrie omvatten flexibiliteit in wijnbouw, technologische innovatie, economische adaptatie, versterkte samenwerking tussen industrie en academici, en een holistische benadering die adaptatie- en mitigatiestrategieën integreert in alle aspecten van wijnproductie en -distributie.
De uitdagingen zijn aanzienlijk, maar zo ook de kansen voor innovatie en verduurzaming. Terwijl de wijngaarden zich aanpassen aan nieuwe klimaatrealiteiten, evolueert ook onze appreciatie voor wijn. In deze transformatie ligt de belofte van een wijnindustrie die niet alleen overleeft, maar ook bloeit, met een dieper begrip van de delicate balans tussen natuur, traditie en innovatie.
Zo ontvouwt zich een fascinerend wijnverhaal, niet alleen in de valleien van traditionele wijnstreken, maar in een globaal landschap dat voortdurend wordt gevormd door de uitdagingen en kansen van klimaatverandering. De toekomst van wijn is, net als een fijne vintage, complex, intrigerend en vol potentieel.
Rudi D’Hauwers – 11 maart 2025
Reactie plaatsen
Reacties