De klimaatverandering is een van de meest urgente kwesties van onze tijd, met verstrekkende gevolgen voor vrijwel alle aspecten van ons leven en onze economie. Een sector die bijzonder gevoelig is voor deze veranderingen is de wijnbouw. Terwijl traditionele wijnregio's worstelen met nieuwe uitdagingen, openen zich elders onverwachte mogelijkheden. België, een land dat historisch gezien niet bekend staat om zijn wijnproductie, bevindt zich plotseling in een interessante positie. In dit artikel onderzoeken we de kansen en uitdagingen die de klimaatverandering biedt voor de Belgische wijnbouw.
De wijnbouw in België kent een lange, zij het bescheiden geschiedenis. Al in de Middeleeuwen werd er wijn verbouwd, voornamelijk rond abdijen en kloosters. Echter, door een combinatie van klimatologische, economische en politieke factoren, verdween de commerciële wijnbouw grotendeels uit België in de 19e en vroege 20e eeuw. Sinds de jaren '60 van de vorige eeuw is er sprake van een heropleving van de Belgische wijnbouw. Deze renaissance werd aanvankelijk gedreven door enthousiaste hobbyisten en kleine producenten. In de afgelopen decennia heeft de sector echter een opmerkelijke professionalisering doorgemaakt.
Huidige situatie
Anno 2024 telt België meer dan 200 wijnproducenten, verspreid over verschillende regio's. De totale oppervlakte aan wijngaarden bedraagt nu meer dan 500 hectare, een verviervoudiging ten opzichte van 15 jaar geleden. De productie omvat zowel traditionele druivenrassen als innovatieve kruisingen die beter bestand zijn tegen het Belgische klimaat. Deze groei is niet alleen te danken aan de toewijding van de Belgische wijnbouwers, maar ook aan de veranderende klimatologische omstandigheden die de wijnbouw in België steeds gunstiger maken.
De gemiddelde temperatuur op aarde is sinds het pre-industriële tijdperk met ongeveer 1,1°C gestegen. Deze opwarming gaat gepaard met veranderingen in neerslagpatronen, een toename van extreme weersomstandigheden en verschuivingen in seizoenen. Voor de wijnbouw hebben deze veranderingen verstrekkende gevolgen. De klimaatverandering beïnvloedt verschillende aspecten van de wijnproductie, waaronder de fenologie (de timing van belangrijke groeistadia van de wijnstok, zoals het uitlopen van knoppen, bloei en rijping), de druivensamenstelling (hogere temperaturen leiden tot snellere suikeropbouw en lagere zuurgehaltes in de druiven), de druk van ziekten en plagen, de waterbeschikbaarheid en de frequentie van extreme weersomstandigheden zoals hagelbuien, late vorst en hittegolven.
Als gevolg van de klimaatverandering verschuiven de geschikte gebieden voor wijnbouw. Traditionele wijnregio's in Zuid-Europa ondervinden toenemende uitdagingen, terwijl noordelijker gelegen gebieden, waaronder België, nieuwe mogelijkheden zien ontstaan. Deze verschuiving biedt kansen voor de Belgische wijnbouw, maar brengt ook nieuwe uitdagingen met zich mee die zorgvuldig moeten worden aangepakt om een duurzame groei van de sector te waarborgen.
Een van de meest directe gevolgen van klimaatverandering voor de Belgische wijnbouw is de verbetering van de rijpingscondities voor druiven. Hogere gemiddelde temperaturen en langere groeiseizoenen maken het mogelijk om druivenrassen te verbouwen die voorheen in België niet tot volledige rijpheid konden komen. Met de stijgende temperaturen kunnen Belgische wijnbouwers experimenteren met een breder scala aan druivenrassen. Naast de traditionele koude-klimaat variëteiten zoals Müller-Thurgau, Riesling en Pinot Noir, worden nu ook rassen als Chardonnay, Pinot Gris en zelfs Merlot met succes verbouwd in bepaalde Belgische regio's. Deze uitbreiding van geschikte druivenrassen biedt wijnbouwers de mogelijkheid om hun assortiment te diversifiëren en wijnen te produceren die kunnen concurreren met die uit meer gevestigde wijnregio's.
De verbeterde rijpingscondities leiden niet alleen tot een breder assortiment, maar ook tot een hogere en meer consistente kwaliteit van de wijnen. Volledig gerijpte druiven resulteren in wijnen met een betere balans tussen suikers, zuren en aroma's. Dit stelt Belgische wijnbouwers in staat om wijnen te produceren met een complexer smaakprofiel en een hogere kwaliteit, wat de reputatie van Belgische wijnen op zowel de binnenlandse als de internationale markt ten goede komt.
Het groeiseizoen in België is de afgelopen decennia merkbaar langer geworden. Dit biedt wijnbouwers meer flexibiliteit in hun teeltpraktijken en oogsttiming. Een vroegere start van het groeiseizoen en snellere rijping maken het mogelijk om druiven eerder te oogsten. Dit vermindert het risico op oogstverlies door herfstregens of vroege vorst, wat in het verleden een aanzienlijk probleem vormde voor Belgische wijnbouwers. In sommige jaren en voor bepaalde druivenrassen biedt het verlengde seizoen zelfs de mogelijkheid om meerdere oogsten uit te voeren, wat kan leiden tot verschillende wijnstijlen van dezelfde wijngaard. Deze flexibiliteit in oogsttiming stelt wijnbouwers in staat om optimaal gebruik te maken van de weersomstandigheden en de kwaliteit van hun oogst te maximaliseren.
De klimaatverandering opent ook de mogelijkheid om wijnbouw te bedrijven in gebieden die voorheen als ongeschikt werden beschouwd. Terwijl de traditionele Belgische wijnbouwgebieden zich concentreerden in het zuiden van het land, met name in Wallonië, zien we nu ook succesvolle wijngaarden in Vlaanderen en zelfs in kustgebieden. Deze uitbreiding naar noordelijke regio's biedt nieuwe kansen voor ondernemers en landeigenaren om in de wijnbouw te stappen. Bovendien worden in sommige regio's hellingen en hoger gelegen gebieden, die voorheen te koel waren voor wijnbouw, nu interessante locaties. Deze terroirs kunnen unieke microklimaten bieden die resulteren in wijnen met een onderscheidend karakter, wat bijdraagt aan de diversiteit en aantrekkelijkheid van het Belgische wijnaanbod.
Uitdagingen, kansen en risico's
De uitdagingen en kansen die klimaatverandering met zich meebrengt, stimuleren innovatie en onderzoek in de Belgische wijnsector. Belgische onderzoekers en wijnbouwers werken aan de ontwikkeling van nieuwe druivenrassen die goed gedijen in het veranderende klimaat, maar ook bestand zijn tegen ziekten en plagen die in België voorkomen. Deze innovatie in druivenrassen kan leiden tot unieke, typisch Belgische wijnen die zich onderscheiden op de internationale markt. Daarnaast is er een groeiende focus op duurzame en biologische wijnbouwmethoden. Deze praktijken dragen niet alleen bij aan de milieuverantwoordelijkheid van de sector, maar kunnen ook resulteren in wijnen met een uniek karakter die aansluiten bij de groeiende consumentenvraag naar duurzame producten.
De groei van de Belgische wijnsector biedt diverse economische kansen. De uitbreiding van de wijnbouw creëert nieuwe banen, niet alleen in de primaire productie, maar ook in aanverwante sectoren zoals oenoturisme, distributie en marketing. Dit kan een welkome economische impuls geven aan landelijke gebieden die kampen met vergrijzing of economische stagnatie. Naarmate de kwaliteit en reputatie van Belgische wijnen groeien, ontstaan er ook kansen voor export. De unieke positie van België als 'nieuwe' wijnproducent in een veranderend klimaat kan een interessant verkoopargument zijn op internationale markten, vooral bij consumenten die op zoek zijn naar nieuwe en onderscheidende wijnervaringen.
Ondanks de vele kansen brengt klimaatverandering ook aanzienlijke uitdagingen en risico's met zich mee voor de Belgische wijnbouw. Een van de grootste uitdagingen is de toegenomen onvoorspelbaarheid van het weer en de toename van extreme weersomstandigheden. Hoewel het groeiseizoen over het algemeen vroeger begint, blijft het risico op late voorjaarsvorst bestaan. Dit kan desastreuze gevolgen hebben voor de jonge scheuten en knoppen, waardoor een groot deel van de oogst verloren kan gaan. De frequentie en intensiteit van hagelbuien nemen toe, wat een directe bedreiging vormt voor de druivenoogst. Hagelschade kan niet alleen de opbrengst van het huidige jaar verminderen, maar ook de gezondheid van de wijnstokken op lange termijn beïnvloeden.
Periodes van extreme hitte en droogte, die steeds vaker voorkomen, kunnen leiden tot stress bij de wijnstokken, wat de kwaliteit en kwantiteit van de oogst negatief beïnvloedt. Deze extreme weersomstandigheden vereisen van wijnbouwers een grotere flexibiliteit en het vermogen om snel te reageren op veranderende omstandigheden. Het implementeren van irrigatiesystemen, het aanpassen van snoei- en geleidingstechnieken, en het gebruik van beschermende maatregelen tegen vorst en hagel worden steeds belangrijker.
Een andere uitdaging vormen de nieuwe ziekten en plagen die door de klimaatverandering hun intrede doen in België. Warmere temperaturen kunnen leiden tot de verspreiding van ziekteverwekkers die voorheen niet in België voorkwamen. Dit vereist waakzaamheid en mogelijk nieuwe benaderingen in gewasbescherming. Bovendien kunnen mildere winters resulteren in een hogere overlevingsgraad van bepaalde insectenplagen, wat leidt tot verhoogde druk op de wijngaarden. Wijnbouwers moeten zich aanpassen aan deze nieuwe bedreigingen en mogelijk investeren in nieuwe bestrijdingsmethoden of resistente druivenrassen.
Watermanagement wordt een steeds belangrijker aspect van de wijnbouw in België. Hoewel België traditioneel geen irrigatie nodig had voor wijnbouw, kan toenemende droogte de noodzaak hiervoor creëren. Dit vereist investeringen in irrigatiesystemen en een zorgvuldige afweging van watergebruik, vooral in gebieden waar water schaars kan worden. Aan de andere kant kunnen intensere regenbuien problemen veroorzaken met wateroverlast, wat adequate drainage noodzakelijk maakt. Het vinden van de juiste balans in watermanagement wordt een cruciale vaardigheid voor Belgische wijnbouwers.
De veranderende groeiomstandigheden vereisen ook aanpassingen in wijnbouwtechnieken. Canopy management, de manier waarop wijnstokken worden gesnoeid en opgeleid, moet worden aangepast om optimale rijping te garanderen en oververhitting te voorkomen. Het bepalen van het optimale oogstmoment wordt complexer door de snellere suikeropbouw en veranderende zuurgehaltes in de druiven. Wijnbouwers moeten hun kennis en vaardigheden voortdurend bijwerken om in te spelen op deze veranderende omstandigheden.
Om de kansen te benutten en de uitdagingen het hoofd te bieden, zijn er verschillende strategieën die de Belgische wijnsector kan adopteren. Diversificatie is een belangrijke strategie, zowel in termen van druivenrassen als wijnstijlen. Het experimenteren met en aanplanten van een breed scala aan druivenrassen kan helpen om risico's te spreiden en unieke wijnstijlen te ontwikkelen. Naast stille wijnen bieden mousserende wijnen, dessertwijnen en zelfs versterkte wijnen mogelijkheden om de Belgische wijnproductie te diversifiëren. Deze diversificatie kan de sector weerbaarder maken tegen klimaatgerelateerde risico's en tegelijkertijd een breder publiek aanspreken.
Innovatie en onderzoek
Technologische innovatie speelt een cruciale rol in de aanpassing aan klimaatverandering. Het gebruik van precisielandbouwtechnieken, zoals sensoren, drones en AI, kan helpen bij het optimaliseren van irrigatie, bemesting en gewasbescherming. Deze technologieën stellen wijnbouwers in staat om efficiënter om te gaan met hulpbronnen en sneller te reageren op veranderende omstandigheden. Daarnaast is de ontwikkeling van nieuwe, klimaatbestendige teeltsystemen van belang. Dit kan variëren van aangepaste snoei- en geleidingssystemen tot meer radicale innovaties zoals beschermde teelt of verticale wijnbouw in stedelijke gebieden.
Onderzoek en kennisdeling zijn essentieel voor de toekomst van de Belgische wijnbouw. Intensivering van de samenwerking tussen wijnbouwers en wetenschappelijke instellingen kan helpen bij het ontwikkelen van gerichte oplossingen voor de uitdagingen van klimaatverandering. Dit onderzoek kan zich richten op thema's als druivenrasontwikkeling, ziekteresistentie, waterefficiëntie en de impact van verschillende teeltpraktijken op de wijnkwaliteit. Internationale kennisuitwisseling is eveneens van belang. België kan leren van ervaringen in andere wijnproducerende landen die al langer met klimaatverandering te maken hebben, en deze kennis aanpassen aan de specifieke Belgische context.
Duurzaamheid moet een leidend principe worden in de Belgische wijnbouw. De verdere ontwikkeling en promotie van biologische en biodynamische wijnbouwpraktijken kan bijdragen aan bodemgezondheid en biodiversiteit, wat de weerbaarheid van wijngaarden tegen klimaatverandering kan vergroten. Bovendien sluit deze benadering aan bij de groeiende consumentenvraag naar duurzaam geproduceerde wijnen. Het streven naar een kleinere koolstofvoetafdruk door middel van energiebesparing, het gebruik van hernieuwbare energie en koolstofvastlegging in de bodem kan de sector niet alleen milieuvriendelijker maken, maar ook economische voordelen opleveren op de lange termijn.
Branding en marketing spelen een cruciale rol in het succes van de Belgische wijnsector. Een terroir-gedreven aanpak, waarbij de unieke kenmerken van Belgische wijnbouwgebieden worden benadrukt, kan helpen om Belgische wijnen te onderscheiden op de internationale markt. Het verhaal van de Belgische wijnbouw in een veranderend klimaat kan een interessant verhaal vormen dat consumenten aanspreekt. Daarnaast is investeren in consumenteneducatie van belang om de waardering voor Belgische wijnen te vergroten en een loyale klantenbasis op te bouwen.
Reactie plaatsen
Reacties